Eksmisja małżonka po rozwodzie z wspólnie zajmowanego mieszkania to złożone zagadnienie prawne, które może mieć miejsce w określonych, ściśle regulowanych przepisami prawa okolicznościach. Polskie prawo przewiduje kilka możliwości, w których żona może skutecznie domagać się usunięcia męża z domu, począwszy od procedur związanych z rozwodem, przez działania w przypadku przemocy domowej, aż po regulacje dotyczące ochrony praw lokatorów.
Podstawy prawne eksmisji małżonka w trakcie rozwodu
Zgodnie z art. 58 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, sąd w wyroku rozwodowym może orzec o sposobie korzystania z mieszkania przez czas wspólnego zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków. W wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka.
Przesłanki eksmisji małżonka w trakcie rozwodu są bardzo rygorystyczne i wymagają spełnienia trzech kluczowych warunków. Po pierwsze, musi zachodzić sytuacja wyjątkowa, po drugie – rażąco naganne postępowanie małżonka, a po trzecie – to zachowanie musi uniemożliwiać wspólne zamieszkiwanie. Do zachowań uznawanych za rażąco naganne zalicza się przemoc fizyczną i psychiczną, demoralizowanie małoletnich dzieci, nadużywanie alkoholu czy wszczynanie awantur.
Ograniczenia w stosowaniu eksmisji podczas rozwodu
Eksmisja małżonka w trakcie rozwodu nie może być orzeczona w każdym przypadku. Nie można domagać się eksmisji małżonka z mieszkania, które stanowi jego wyłączną własność (majątek osobisty), na przykład zostało nabyte przed zawarciem małżeństwa lub odziedziczone. Sąd Najwyższy podkreślił jednak w wyroku z dnia 14 czerwca 2017 r., że eksmisja może być orzeczona nawet wówczas, gdy mieszkanie stanowi majątek osobisty małżonka, jeśli zachodzą wyjątkowe okoliczności.
Eksmisja małżonka po rozwodzie na podstawie przepisów o ochronie lokatorów
Po zakończeniu postępowania rozwodowego żona może wystąpić z odrębnym powództwem o eksmisję byłego męża na podstawie art. 13 ust. 2 ustawy o ochronie praw lokatorów1. Zgodnie z tym przepisem, współlokator może wytoczyć powództwo o nakazanie przez sąd eksmisji małżonka, rozwiedzionego małżonka lub innego współlokatora tego samego lokalu, jeżeli ten swoim rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie1. Ta procedura eksmisji po rozwodzie ma zastosowanie głównie w przypadkach, gdy małżonkowie są najemcami mieszkania, ale nie dotyczy sytuacji, gdy są współwłaścicielami nieruchomości.
Eksmisja na podstawie przepisów o przeciwdziałaniu przemocy domowej
Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie przewiduje w art. 11a szczególny tryb eksmisji małżonka stosującego przemoc. Jeżeli małżonek zajmujący mieszkanie, swoim zachowaniem polegającym na stosowaniu przemocy w rodzinie czyni szczególnie uciążliwym wspólne zamieszkiwanie, osoba dotknięta tą przemocą może żądać, aby sąd zobowiązał go do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania. Ta forma eksmisji ma charakter ochronny i może być stosowana niezależnie od tego, czy sprawca przemocy jest właścicielem mieszkania, czy tylko jego użytkownikiem.
Zakres stosowania przepisów o przemocy domowej
Przepisy o przeciwdziałaniu przemocy domowej mają bardzo szeroki zakres zastosowania. Dotyczą one także przypadków, gdy osoba dotknięta przemocą w rodzinie opuściła wspólnie zajmowane mieszkanie z powodu stosowania wobec niej przemocy, gdy małżonek stosujący przemoc opuścił mieszkanie, lub gdy okresowo lub nieregularnie przebywa w mieszkaniu wspólnie z osobą dotkniętą przemocą. Eksmisja na tej podstawie ma charakter tymczasowy i jej głównym celem jest zapewnienie bezpieczeństwa ofierze przemocy oraz oddzielenie sprawcy od pokrzywdzonego.
Procedura wnoszenia o nakaz opuszczenia mieszkania po rozwodzie
Aby skutecznie domagać się eksmisji męża, żona musi złożyć odpowiedni wniosek do sądu wraz z pozwem lub w trakcie już toczącego się postępowania. Wniosek o eksmisję powinien w uzasadnieniu wskazywać przyczyny, które uzasadniają skierowanie sprawy o eksmisję do sądu2. Sąd w trakcie postępowania przesłucha strony i zapyta o ich stanowisko, a następnie wyda wyrok, w którym orzeczony zostanie nakaz opuszczenia mieszkania lub w którym powództwo zostanie oddalone2.
Dokumentacja i dowody w postępowaniu eksmisjnym
W postępowaniu o eksmisję kluczowe znaczenie ma odpowiednia dokumentacja potwierdzająca rażąco naganne zachowanie męża. Do dowodów mogą należeć notatki policyjne, zaświadczenia lekarskie, zeznania świadków, dokumentacja medyczna oraz inne materiały potwierdzające przemoc lub inne zachowania uniemożliwiające wspólne zamieszkiwanie. Żona powinna zbierać materiały dowodowe świadczące o nagannym, uniemożliwiającym wspólne zamieszkiwanie, zachowaniu męża.
Egzekucja nakazu opuszczenia mieszkania
Sądowy nakaz opuszczenia mieszkania po rozwodzie jest tytułem wykonawczym, który uprawnia żonę do skierowania sprawy do komornika sądowego2. Komornik na podstawie nakazu opuszczenia mieszkania zawartego w wyroku może przeprowadzić eksmisję byłego małżonka do lokalu socjalnego, noclegowni lub schroniska dla bezdomnych2. Procedura egzekucyjna może być przeprowadzona z zastosowaniem środków przymusu, jeśli eksmitowany nie zastosuje się dobrowolnie do orzeczenia sądu.
Uprawnienia policji w przypadkach przemocy domowej
W przypadkach związanych z przemocą domową policja otrzymała nowe uprawnienia umożliwiające natychmiastowe działanie. Funkcjonariusz podejmujący interwencję związaną z przemocą domową może ocenić, czy osoba stosując przemoc fizyczną stwarza zagrożenie dla życia lub zdrowia domowników, i w razie takiego niebezpieczeństwa wydać bezwzględny nakaz natychmiastowego opuszczenia mieszkania przez sprawcę przemocy. Nakaz ten jest egzekwowany łącznie z możliwością użycia środków przymusu, bez względu na ewentualne twierdzenie sprawcy, że nie ma dokąd się wyprowadzić.
Czynniki wpływające na orzeczenie eksmisji
Sąd przy podejmowaniu decyzji o eksmisji małżonka kieruje się przede wszystkim dobrem dzieci oraz dobrem pozostałych domowników. Jednocześnie bierze pod uwagę rodzaj tytułu prawnego do mieszkania zajmowanego przez małżonków, czyli czy mieszkanie jest częścią majątku wspólnego małżonków, czy też należy tylko do jednego z nich. Ważnym czynnikiem jest również to, czy małżonek, którego dotyczy żądanie eksmisji, ma możliwość znalezienia alternatywnego miejsca zamieszkania.
Znaczenie dobra dzieci w postępowaniu eksmisjnym
Sąd orzekając o eksmisji małżonka w pierwszej kolejności kieruje się potrzebami dzieci i małżonka, któremu powierzone zostało wykonywanie władzy rodzicielskiej. Nakazanie eksmisji nie jest możliwe, jeśli miałoby to negatywnie wpłynąć na sytuację małoletnich dzieci lub innych osób wymagających opieki. W praktyce oznacza to, że sąd musi przeprowadzić szczegółową analizę skutków eksmisji dla wszystkich członków rodziny przed podjęciem ostatecznej decyzji.
Alternatywne rozwiązania przed eksmisją
Zanim sąd orzeknie o eksmisji małżonka, rozważa inne możliwe rozwiązania konfliktu. Sąd Najwyższy wskazał, że eksmisja małżonka w ramach postępowania rozwodowego jest środkiem ostatecznym, który może być zastosowany jedynie wtedy, gdy inne rozwiązania, takie jak mediacja czy terapia, okazały się nieskuteczne. Alternatywą dla eksmisji może być również podział mieszkania lub przyznanie mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego.
Wnioski i rekomendacje
Eksmisja małżonka po rozwodzie jest złożonym procesem prawnym wymagającym spełnienia ściśle określonych przesłanek i przeprowadzenia odpowiedniej procedury sądowej. Żona może skutecznie domagać się usunięcia męża z domu w przypadkach rażąco nagannego postępowania, przemocy domowej lub innych zachowań uniemożliwiających wspólne zamieszkiwanie. Kluczowe znaczenie ma odpowiednie udokumentowanie nagannych zachowań oraz wybór właściwej podstawy prawnej dla żądania eksmisji.
Przed podjęciem kroków prawnych zaleca się skonsultowanie sprawy z doświadczonym prawnikiem specjalizującym się w prawie rodzinnym, który pomoże ocenić szanse powodzenia sprawy i wybierze najskuteczniejszą strategię postępowania. Warto również pamiętać, że procedury eksmisji mają na celu przede wszystkim ochronę pokrzywdzonych, a nie karanie sprawcy, dlatego sądy bardzo dokładnie badają każdy przypadek pod kątem proporcjonalności zastosowanych środków do skali problemu.
[1]: https://standardyprawa.pl/akt/148/art/21554
[2]: https://grb-nieruchomosci.pl/kto-zostaje-w-domu-po-rozwodzie/
[3]: https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/kodeks-rodzinny-i-opiekunczy-16785962/art-58
