Jak podzielić majątek w trakcie małżeństwa?

Podział majątku w trakcie małżeństwa – kiedy i jak go przeprowadzić?

Kwestia podziału majątku wspólnego budzi wiele pytań, zwłaszcza gdy małżonkowie rozważają taki krok jeszcze w trakcie trwania związku małżeńskiego. Choć powszechnie panuje przekonanie, że podział majątku można przeprowadzić dopiero po rozwodzie, prawda jest bardziej złożona. Polski system prawny przewiduje określone warunki i procedury, które umożliwiają dokonanie takiego podziału również podczas trwania małżeństwa. W niniejszym artykule omówimy kompleksowo zagadnienie podziału majątku w małżeństwie, wskazując, kiedy i w jaki sposób można go przeprowadzić.

Czym jest majątek wspólny i jego pozycja w małżeństwie

Majątek wspólny powstaje w chwili zawarcia związku małżeńskiego, o ile małżonkowie nie zawarli umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową. To fundamentalna zasada polskiego prawa rodzinnego. W skład majątku wspólnego wchodzą co do zasady przedmioty nabyte przez małżonków w trakcie trwania małżeństwa. Te elementy stanowią rdzeń wspólnoty majątkowej i obejmują:

• pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków
• dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków
• środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków
• kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie emerytalnym³

Istotną kwestią jest również rozróżnienie między majątkiem wspólnym a majątkiem osobistym każdego z małżonków. Majątek osobisty to m.in. przedmioty nabyte przed zawarciem małżeństwa, otrzymane w drodze dziedziczenia, czy darowizny, które nie podlegają podziałowi⁴.

Prawne ograniczenia podziału majątku wspólnego podczas małżeństwa

Podstawowa zasada prawa rodzinnego stanowi kluczowe ograniczenie możliwości podziału majątku wspólnego w trakcie trwania małżeństwa. Zgodnie z art. 35 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:

„W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Dodatkowo małżonek nie może też rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku”.

Ta regulacja prawna jednoznacznie wskazuje, że dopóki trwa wspólność majątkowa między małżonkami, nie można przeprowadzić podziału majątku wspólnego. Jest to fundamentalne ograniczenie, które należy zrozumieć przed podjęciem jakichkolwiek kroków w kierunku podziału majątku w trakcie małżeństwa.

Ustanie wspólności majątkowej jako warunek podziału majątku w trakcie małżeństwa

Aby możliwe było dokonanie podziału majątku wspólnego, konieczne jest wcześniejsze ustanie wspólności majątkowej między małżonkami. Wspólność majątkowa może ustać z kilku powodów, przy czym niekoniecznie musi to oznaczać koniec małżeństwa. Wspólność ustawowa może ustać na trzy podstawowe sposoby²:

1. Ustanowienie rozdzielności majątkowej w drodze umowy – małżonkowie mogą u notariusza zawrzeć umowę majątkową małżeńską (intercyzę), która znosi wspólność i ustanawia rozdzielność majątkową.
2. Orzeczenie sądu na żądanie jednego z małżonków – w określonych okolicznościach, np. gdy istnieją ważne powody, sąd może ustanowić rozdzielność majątkową na wniosek jednego z małżonków.
3. Ustanie z mocy prawa – następuje w przypadku ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków.

Dodatkowo wspólność majątkowa ustaje w wyniku:

• śmierci jednego z małżonków
• orzeczenia rozwodu lub separacji

Istotne jest, że nie można przeprowadzić podziału majątku wspólnego z datą wcześniejszą niż data ustania wspólności majątkowej⁴. Jest to kluczowa zasada, o której należy pamiętać planując podział majątku w małżeństwie.

Sposoby przeprowadzenia podziału majątku wspólnego po ustaniu wspólności

Podział majątku wspólnego może zostać przeprowadzony na kilka sposobów po uprzednim ustaniu wspólności majątkowej:

Umowny podział majątku wspólnego

Małżonkowie mogą zdecydować się na umowny podział majątku, co stanowi najprostszą i najszybszą metodę. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego, szczególnie gdy w skład majątku wchodzą nieruchomości¹. Zaletą umownego podziału majątku jest możliwość ograniczenia się do części majątku – bez utraty możliwości zawarcia w późniejszym czasie umowy uzupełniającej co do pozostałych składników majątku wspólnego¹.

„Umowny podział majątku wspólnego zawarty w np. w formie aktu notarialnego może ograniczyć się do części majątku – bez utraty możliwości zawarcia w późniejszym czasie umowy uzupełniającej co do pozostałych składników majątku wspólnego”¹.

Sądowy podział majątku

Jeśli małżonkowie nie mogą dojść do porozumienia, konieczne może być przeprowadzenie sądowego podziału majątku. W przeciwieństwie do umownego podziału, sądowy podział majątku wspólnego zmierza do definitywnego zniesienia wspólności majątkowej i tylko wyjątkowo może ograniczyć się do jego części¹.

Postępowanie o podział majątku wspólnego – aspekty praktyczne

Proces podziału majątku wspólnego wymaga dokładnego określenia, które składniki majątkowe będą przedmiotem podziału. We wniosku o podział majątku należy wskazać składniki majątku wspólnego, które mają podlegać podziałowi².

W przypadku gdy w skład majątku wspólnego wchodzi nieruchomość, niezbędne jest przedstawienie dowodów potwierdzających ten fakt, przede wszystkim w postaci odpisu z księgi wieczystej².

Wnioskodawca powinien również sformułować propozycję podziału majątku, wskazując, które składniki chciałby otrzymać. Może także zgłosić żądanie:

• ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym
• zwrotu wydatków i nakładów poczynionych z majątku osobistego na majątek wspólny
• rozliczenia pobranych po ustaniu wspólności pożytków lub innych przychodów z majątku wspólnego
• rozliczenia spłaconych długów

Zgodnie z art. 567 § 1 KPC, sąd w procesie dotyczącym podziału majątku wspólnego zajmuje się również wnioskami o ustalenie nierównych udziałów małżonków w tym majątku. W przypadku sporu co do ustalenia nierównych udziałów, sąd może orzec w tej sprawie postanowieniem wstępnym.

Szczególne aspekty podziału majątku w trakcie małżeństwa

Warto podkreślić, że przedmiotem podziału są jedynie aktywa, czyli tzw. czysta masa majątkowa. Nie są nim objęte długi, za wyjątkiem sytuacji, gdy dług zaciągnięty przez jednego z małżonków w czasie trwania wspólności ustawowej został zużyty na majątek wspólny i spłacony w okresie pomiędzy ustanie wspólności majątkowej a podziałem majątku wspólnego¹.

Małżonkowie mogą w umowie określić, kto za jaki dług odpowiada, jednak porozumienie takie nie wpływa na zakres ich odpowiedzialności wobec wierzycieli. Są one skuteczne jedynie w stosunkach wewnętrznych pomiędzy małżonkami¹.

Przy podziale majątku wspólnego małżonkowie dokonują rozliczeń wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty i odwrotnie, zgodnie z art. 45 § 1 KRO¹.

Praktyczne przykłady podziału majątku w małżeństwie

Podział majątku wspólnego w trakcie małżeństwa może wynikać z różnych potrzeb i okoliczności życiowych. Przykładowo, Jan Kowalski zawarł z Karoliną Nowak związek małżeński, podczas którego nabyli nieruchomość i wybudowali dom. Z powodu problemów alkoholowych Jana, Karolina wystąpiła o rozwód, a w trakcie sprawy rozwodowej Jan zawarł umowy pożyczki bez jej wiedzy i zgody.

W takiej sytuacji, ustanowienie rozdzielności majątkowej i podział majątku wspólnego jeszcze przed zakończeniem postępowania rozwodowego może chronić interesy Karoliny przed dalszym zadłużaniem się przez Jana.

Podsumowanie: podział majątku wspólnego – kiedy to możliwe?

Podział majątku w trakcie małżeństwa jest możliwy, jednak wymaga spełnienia określonych warunków prawnych. Kluczowym elementem jest uprzednie ustanie wspólności majątkowej, co może nastąpić poprzez zawarcie umowy o rozdzielność majątkową, orzeczenie sądu lub inne przewidziane prawem okoliczności.

Małżonkowie mają do wyboru umowny podział majątku wspólnego przed notariuszem lub postępowanie sądowe. Każde z tych rozwiązań ma swoje zalety i ograniczenia, które należy rozważyć w kontekście indywidualnej sytuacji.

Niezależnie od wybranej metody, podział majątku w małżeństwie wymaga dokładnego określenia, które składniki majątkowe podlegają podziałowi, oraz uwzględnienia zasad dotyczących rozliczeń nakładów między majątkiem wspólnym a majątkami osobistymi.

Przeprowadzenie podziału majątku wspólnego w trakcie trwania małżeństwa może okazać się korzystnym rozwiązaniem w wielu sytuacjach, zapewniając ochronę interesów majątkowych każdego z małżonków.

[¹]: https://notariuszaugustow.pl/podzial-majatku-wspolnego/

[²]: https://www.lex.pl/podzial-majatku-wspolnego-malzonkow,22534.html

[³]: https://legeartis-kancelaria.pl/blog/nieruchomosci-i-sprawy-majatkowe/202/podzial-majatku-w-trakcie-malzenstwa/

[⁴]: https://116sos.pl/artykuly/prawo/podzial-majatku-wspolnego-malzonkow-w-sytuacji-rozwodu

[⁵]: https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/kodeks-rodzinny-i-opiekunczy-16785962/art-35

[⁶]: https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/kodeks-postepowania-cywilnego-16786199/art-567

[⁷]: https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/kodeks-rodzinny-i-opiekunczy-16785962/tyt-1-dz-3