W polskim systemie prawnym mamy do czynienia z zasadą równości udziałów małżonków w majątku wspólnym, jednak w określonych sytuacjach możliwe jest odstępstwo od tej zasady. Prawo rodzinne dopuszcza możliwość ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym po rozwodzie, gdy spełnione są konkretne przesłanki określone w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Aby ustalenie nierównych udziałów było możliwe, muszą wystąpić ważne powody, a każdy z małżonków musi przyczynić się w różnym stopniu do powstania majątku wspólnego.
Zasada równości udziałów w majątku wspólnym
Zgodnie z art. 43 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym, niezależnie od tego, w jakim stopniu każdy z nich przyczynił się do jego powstania5. Oznacza to, że standardowo po ustaniu wspólności majątkowej każdy z małżonków ma prawo do połowy majątku wspólnego zgromadzonego w trakcie trwania małżeństwa. Zasada ta nie bierze pod uwagę faktycznych zarobków małżonków ani ich indywidualnego wkładu finansowego w tworzenie majątku wspólnego, uznając równoprawną rolę każdego z małżonków w funkcjonowaniu rodziny.
Nierówny podział majątku po rozwodzie – przesłanki
Nierówny podział majątku po rozwodzie jest możliwy, gdy zostaną spełnione łącznie dwie przesłanki: istnienie ważnych powodów oraz różny stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego6. Ważne powody to takie okoliczności, których doniosłość wynika z zasad współżycia społecznego i które sprawiają, że równość udziałów małżonków w majątku wspólnym wyraźnie kolidowałaby z tymi zasadami. Sąd bada te przesłanki sekwencyjnie – najpierw ocenia, czy istnieją ważne powody, a jeśli tak, określa wielkość udziałów, uwzględniając stopień przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego.
Podział majątku nierówne udziały – podstawy prawne
Możliwość ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym wynika bezpośrednio z art. 43 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który stanowi, że z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustalenia udziałów w majątku wspólnym z uwzględnieniem stopnia przyczynienia się do jego powstania2. Przepis ten jest wyjątkiem od zasady równości i wymaga udowodnienia przed sądem, że współmałżonek w sposób rażący lub uporczywy naruszał obowiązki wobec rodziny. Warto podkreślić, że ustalenie nierównych udziałów odnosi się do całego majątku wspólnego, a nie tylko do poszczególnych jego składników.
Jak udowodnić nierówny podział majątku – kluczowe argumenty
Aby skutecznie udowodnić nierówny podział majątku, należy wykazać istnienie ważnych powodów, takich jak rażąca niegospodarność jednego z małżonków, uzależnienia czy trwonienie majątku wspólnego. Do ważnych powodów zalicza się również sytuacje, gdy jeden z małżonków nie podejmował pracy pomimo posiadanych możliwości zdrowotnych i zawodowych, albo gdy przeznaczał znaczną część majątku na hazard lub inne uzależnienia. Według najnowszego orzecznictwa Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2023 r. (sygn. akt II CSKP 1401/22), również orzeczenie rozwodu z wyłącznej winy jednego z małżonków może być uznane za ważny powód uzasadniający nierówny podział majątku[^6].
Nierówny podział majątku dowody – co przedstawić w sądzie?
W postępowaniu o nierówny podział majątku dowody powinny jednoznacznie potwierdzać istnienie ważnych powodów oraz różny stopień przyczynienia się do powstania majątku wspólnego. Do najskuteczniejszych dowodów należą: zeznania świadków (rodzina, przyjaciele, sąsiedzi), wyciągi bankowe pokazujące nietypowe wydatki, faktury i paragony za zakupy niezwiązane z potrzebami rodziny, dokumentacja medyczna potwierdzająca uzależnienia, oraz dowody zdrady (korespondencja, zdjęcia, nagrania). Warto również przedstawić raporty policyjne z interwencji domowych, wyroki sądowe w sprawach karnych lub cywilnych związanych z zachowaniem małżonka oraz dokumenty potwierdzające zaciągnięcie długów bez wiedzy współmałżonka.
Ważne powody uzasadniające nierówny podział majątku
Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie wskazuje, że „ważnymi powodami” są względy natury etycznej, które sprawiają, że równość udziałów małżonków w danych okolicznościach wyraźnie kolidowałaby z zasadami współżycia społecznego. Do takich powodów zalicza się m.in. trwonienie majątku wspólnego przez jednego z małżonków poprzez alkoholizm, hazard czy inne uzależnienia, celowe działanie na szkodę majątku wspólnego, a także wieloletni brak współdziałania w utrzymaniu rodziny pomimo posiadanych możliwości zarobkowych. Ważnym powodem może być również długotrwała separacja małżonków, podczas której każdy z nich samodzielnie gospodarował majątkiem i dorabiał się „na własny rachunek”.
Rola winy w rozwodzie przy podziale majątku
Sąd Najwyższy w najnowszym orzecznictwie uznał, że fakt przypisania winy rozkładu pożycia małżeńskiego może stanowić ważny powód w rozumieniu art. 43 § 2 k.r.o., uzasadniający nierówny podział majątku wspólnego[^6]. Oznacza to, że jeśli jeden z małżonków w sposób zawiniony doprowadził do rozpadu małżeństwa, np. poprzez zdradę, to fakt ten może być brany pod uwagę przy podziale majątku. Kluczowe jest jednak, aby zachowanie małżonka miało również wpływ na aspekty ekonomiczne związku – np. doprowadziło do zmniejszenia dorobku lub wpłynęło negatywnie na strukturę majątku wspólnego1.
Czynniki wpływające na decyzję o nierównym podziale
Podczas rozpatrywania wniosku o nierówny podział majątku sąd bierze pod uwagę szereg czynników, takich jak wiek, zawód, stan rodzinny małżonków, dane dotyczące ich zarobków i majątku, a także okoliczności korzystania z majątku wspólnego. Istotne jest również uwzględnienie nakładu osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i prowadzeniu gospodarstwa domowego, co również jest uznawane za przyczynianie się do pomnażania majątku wspólnego. Sąd analizuje całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania obowiązków względem rodziny3.
Kto może wnioskować o nierówny podział majątku?
Z żądaniem ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym mogą wystąpić sami małżonkowie, ale także prokurator oraz spadkobiercy zmarłego małżonka w określonych przypadkach. Spadkobiercy zmarłego małżonka mają taką możliwość tylko wówczas, gdy spadkodawca złożył pozew o unieważnienie małżeństwa, o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji. Ważne jest, że nierównego podziału majątku nie można dokonać w umowie między małżonkami – musi to nastąpić w drodze sądowego podziału majątku.
Przykłady nierównego podziału majątku w praktyce
W praktyce sądowej można spotkać różne proporcje nierównego podziału majątku wspólnego, np. 60/40, 75/25 lub inne, w zależności od okoliczności sprawy. W jednym z przykładów sąd ustalił udziały w majątku wspólnym małżonków w proporcji 70:30 na korzyść żony, która samodzielnie utrzymywała rodzinę, podczas gdy mąż nie pracował, pomimo próśb żony, a zarobione przez nią pieniądze przeznaczał na alkohol i ryzykowne inwestycje w kryptowaluty. W skrajnych przypadkach możliwe jest nawet pozbawienie jednego z małżonków udziału w majątku wspólnym, gdy jego zachowanie było szczególnie naganne lub gdy w ogóle nie przyczyniał się do tworzenia tego majątku.
Procedura ubiegania się o nierówny podział majątku
Aby ubiegać się o nierówny podział majątku wspólnego, należy złożyć odpowiedni wniosek do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce położenia majątku. We wniosku trzeba szczegółowo uzasadnić, dlaczego żąda się ustalenia nierównych udziałów, przedstawiając konkretne dowody na poparcie swoich twierdzeń. Postępowanie w sprawie nierównego podziału majątku może być prowadzone jako część postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej lub jako odrębne postępowanie przed dokonaniem podziału.
Podsumowanie – kiedy możliwy jest nierówny podział majątku wspólnego?
Nierówny podział majątku wspólnego jest możliwy w sytuacji, gdy istnieją ważne powody i różny stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego. W każdym przypadku decyzja o nierównym podziale majątku zależy od indywidualnych okoliczności sprawy i oceny sądu. Aby skutecznie dochodzić nierównego podziału majątku, konieczne jest zgromadzenie wiarygodnych dowodów potwierdzających istnienie przesłanek określonych w art. 43 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz profesjonalne przygotowanie wniosku do sądu.
[1]: https://www.semanticscholar.org/paper/718a998d21944fc47d8cd7ea27e73ac3d764884f
[2]: https://kreator-sadowy.pl/czy-zdrada-ma-wplyw-na-podzial-majatku-wspolnego
[3]: https://www.semanticscholar.org/paper/390693bf40a8f86ae95bf5abb130ff9d6db98b13
[4]: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27168433/
[5]: https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/kodeks-rodzinny-i-opiekunczy-16785962/art-43
[6]: https://www.infor.pl/prawo/rozwody/podzial-majatku/278032,Nierowne-udzialy-w-majatku-wspolnym-malzonkow.html
