Rozwód jest jednym z najważniejszych powodów ustania wspólności majątkowej między małżonkami. Z chwilą uprawomocnienia się wyroku rozwodowego automatycznie ustaje ustawowy ustrój majątkowy małżeński, co otwiera drogę do podziału majątku wspólnego zgromadzonego w trakcie trwania małżeństwa. Należy jednak podkreślić, że rozdzielność majątkowa a podział majątku to dwie odrębne kwestie, które choć powiązane, wymagają oddzielnego postępowania prawnego. W artykule omówimy, jak kształtują się stosunki majątkowe po rozwodzie oraz jakie możliwości podziału wspólnego dobytku mają byli małżonkowie.
Wspólność majątkowa małżeńska – podstawowe informacje
Zgodnie z art. 31 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Wspólność ta stanowi podstawowy ustrój majątkowy w polskim prawie rodzinnym, który automatycznie zaczyna obowiązywać po ślubie, o ile małżonkowie nie zdecydowali się na inny ustrój majątkowy poprzez zawarcie umowy przedmałżeńskiej1. Do majątku wspólnego należą w szczególności pobrane wynagrodzenie za pracę, dochody z działalności zarobkowej, dochody z majątku wspólnego oraz osobistego, a także środki zgromadzone na rachunkach emerytalnych.
Skutki rozwodu dla wspólności majątkowej małżeńskiej
Rozwód ma bezpośredni i natychmiastowy wpływ na stosunki majątkowe między małżonkami. Z chwilą uprawomocnienia się wyroku rozwodowego automatycznie ustaje wspólność majątkowa, niezależnie od tego, czy rozwód został orzeczony z winy jednej ze stron, czy bez orzekania o winie. Jest to jeden z najważniejszych skutków prawnych rozwodu, który następuje niezależnie od woli stron. Należy jednak pamiętać, że samo ustanie wspólności majątkowej nie oznacza jeszcze automatycznego podziału majątku – to wymaga odrębnego postępowania, które może zostać wszczęte zarówno przed, w trakcie, jak i po zakończeniu sprawy rozwodowej.
Rozdzielność majątkowa a podział majątku wspólnego
Rozdzielność majątkowa a podział majątku wspólnego to dwie odrębne kwestie prawne, które często są mylone. Rozdzielność majątkowa oznacza ustanie wspólności ustawowej, co skutkuje tym, że od tego momentu małżonkowie (lub byli małżonkowie w przypadku rozwodu) gromadzą majątek oddzielnie, a nabywane przez nich przedmioty stają się ich wyłączną własnością. Natomiast podział majątku wspólnego dotyczy rozdzielenia między małżonków tego, co zgromadzili w trakcie trwania wspólności majątkowej, czyli przed jej ustaniem.
Co podlega rozdzielności majątkowej?
Co podlega rozdzielności majątkowej? Po ustanowieniu tego ustroju majątkowego każdy z małżonków zachowuje wyłączne prawo do składników swojego majątku osobistego oraz przyszłych nabytków. Oznacza to, że wynagrodzenie za pracę, dochody z działalności gospodarczej czy zyski z inwestycji stają się wyłączną własnością tego małżonka, który je uzyskał. Majątek zgromadzony przed ustanowieniem rozdzielności, który stanowił majątek wspólny, wymaga odrębnego podziału, co może nastąpić w drodze umowy między małżonkami lub w drodze postępowania sądowego.
Ustanowienie rozdzielności majątkowej a podział majątku wspólnego
Ustanowienie rozdzielności majątkowej a podział majątku wspólnego to dwa różne procesy prawne. Rozdzielność majątkowa może zostać ustanowiona na kilka sposobów: poprzez umowę notarialną (intercyzę) zawartą przed ślubem lub w trakcie małżeństwa, na mocy orzeczenia sądu z ważnych powodów, a także automatycznie wskutek rozwodu, separacji, ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków2. Po ustanowieniu rozdzielności majątkowej majątek zgromadzony wcześniej w ramach wspólności wymaga podziału, który jest oddzielnym procesem prawnym.
Sposoby ustanowienia rozdzielności majątkowej
Rozdzielność majątkowa może zostać ustanowiona na różne sposoby, w zależności od sytuacji małżonków. Jednym z najpopularniejszych jest zawarcie umowy majątkowej w formie aktu notarialnego, co może nastąpić zarówno przed ślubem, jak i w dowolnym momencie trwania małżeństwa. Innym sposobem jest orzeczenie przez sąd rozdzielności majątkowej na wniosek jednego z małżonków z ważnych powodów, takich jak np. trwoniące majątek zachowanie współmałżonka czy jego problemy finansowe. Warto dodać, że rozdzielność majątkowa powstaje również automatycznie w przypadku orzeczenia separacji, ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków czy ogłoszenia jego upadłości3.
Podział majątku po rozwodzie – aspekty prawne
Po ustaniu wspólności majątkowej w wyniku rozwodu byli małżonkowie stają przed koniecznością podziału wspólnie zgromadzonego majątku. Rozdzielność majątkowa a podział majątku prawo reguluje przede wszystkim poprzez przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz Kodeksu postępowania cywilnego. Podział może nastąpić na drodze umownej, gdy byli małżonkowie dojdą do porozumienia co do sposobu rozdzielenia majątku, lub sądowej, gdy konieczne jest rozstrzygnięcie przez sąd w postępowaniu nieprocesowym o podziale majątku wspólnego.
Procedura podziału majątku wspólnego
Podział majątku wspólnego może nastąpić w różnym czasie – przed rozwodem, w jego trakcie lub po jego orzeczeniu. Jeśli byli małżonkowie decydują się na drogę sądową, postępowanie rozpoczyna się od złożenia wniosku o podział majątku wspólnego do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce położenia majątku. W ramach tego postępowania sąd ustala skład i wartość majątku podlegającego podziałowi oraz sposób jego podziału. Należy pamiętać, że w trakcie postępowania o podział majątku sąd może również rozstrzygnąć o nierównych udziałach małżonków w majątku wspólnym oraz o zwrocie wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty i odwrotnie.
Podsumowanie
Rozwód automatycznie znosi wspólność majątkową między małżonkami, co jest pierwszym krokiem do ostatecznego uregulowania ich spraw majątkowych. Należy jednak pamiętać, że samo ustanie wspólności nie oznacza jeszcze podziału majątku – to wymaga odrębnego postępowania. Rozdzielność majątkowa określa jedynie zasady gromadzenia majątku po jej ustanowieniu, natomiast podział majątku wspólnego dotyczy tego, co zostało zgromadzone w trakcie trwania wspólności. Dla osób rozwodzących się kluczowe jest zrozumienie tych różnic oraz świadomość dostępnych opcji prawnych, aby móc odpowiednio zabezpieczyć swoje interesy majątkowe po zakończeniu małżeństwa.
„W sytuacji, gdy dochodzi do rozwiązania małżeństwa w drodze rozwodu orzeczonego przez sąd, pojawiają się też inne kwestie wymagające konkretnego rozstrzygnięcia prawnego. Jedną z nich jest podział majątku wspólnego, czyli tego, który był gromadzony w okresie od zawarcia związku do jego rozwiązania. Taki podział nie jest konieczny czy możliwy, jeśli małżonków obowiązuje rozdzielność majątkowa.”
[1]: https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/kodeks-rodzinny-i-opiekunczy-16785962/art-31
[2]: https://lexlege.pl/krio/art-52/
[3]: https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/kodeks-rodzinny-i-opiekunczy-16785962/art-53
[4]: https://www.lex.pl/rozwod–a-co-z-domem-zniesienie-malzenskiej-wspolnosci-majatkowej,17074.html
[5]: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20041621691/T/D20041691L.pdf
