W trakcie trwania małżeństwa kwestie majątkowe zazwyczaj nie budzą większych wątpliwości. Sytuacja zmienia się diametralnie w momencie rozwodu, gdy przychodzi czas na podział zgromadzonego majątku. Kluczowe staje się wtedy rozróżnienie między majątkiem wspólnym a majątkiem osobistym małżonków, ponieważ to właśnie od tej kwalifikacji zależy, które składniki majątkowe będą podlegały podziałowi, a które pozostaną wyłączną własnością jednego z małżonków. Niniejszy artykuł ma na celu szczegółowe omówienie różnic między tymi dwoma rodzajami majątku oraz wyjaśnienie, co dokładnie podlega podziałowi w przypadku ustania wspólności majątkowej.
Majątek wspólny – definicja i charakterystyka
Majątek wspólny małżonków powstaje z mocy prawa w momencie zawarcia związku małżeńskiego, o ile nie wystąpiły okoliczności wyłączające taką możliwość, takie jak wcześniejsze zawarcie intercyzy, ubezwłasnowolnienie jednej z osób lub ogłoszenie jej upadłości^7. Zgodnie z art. 31 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, majątek wspólny obejmuje „przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich”^6. Ustawodawca posługuje się tutaj szerokim pojęciem „przedmiotów majątkowych”, które należy rozumieć jako własność i inne prawa majątkowe, a nabycie obejmuje każdy sposób uzyskania przedmiotu majątkowego^2.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy w art. 31 § 2 wymienia przykładowe składniki majątku wspólnego, podkreślając, że katalog ten nie jest zamknięty. Do majątku wspólnego należą w szczególności:
- Pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków^6.
- Dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków^6.
- Środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków^6.
- Kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie w ZUS^6.
- Środki zgromadzone na koncie OIPE oraz na subkoncie OIPE^6.
Warto również zwrócić uwagę na przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków, które także wchodzą w skład majątku wspólnego, nawet jeśli zostały nabyte przed powstaniem wspólności majątkowej^2. Jest to wyjątek od zasady, że przedmioty nabyte przed ślubem stanowią majątek osobisty.
Majątek osobisty – definicja i charakterystyka
Majątek osobisty to suma dóbr majątkowych, które nie są objęte wspólnością ustawową i należą wyłącznie do jednego z małżonków. Zgodnie z przepisem art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, do majątku osobistego każdego z małżonków należą:
- Przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej – czyli to, co zostało nabyte przed ślubem lub zawarciem umowy znoszącej rozdzielność majątkową w trakcie trwania małżeństwa^1.
- Przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił^1.
- Prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom^1.
- Przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków^1.
- Prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie^1.
- Przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia^1.
„W podziale majątku dzielimy tylko składniki wchodzące w skład majątku wspólnego. Oczywistym wyłączeniem objęte są zatem rzeczy wchodzące w skład majątków osobistych małżonków.”^5
Szczególną uwagę należy zwrócić na składniki majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa za środki należące do majątku osobistego małżonka. Jak wskazuje praktyka, jeżeli określony składnik został nabyty w okresie trwania wspólności majątkowej, ale za środki pochodzące sprzed zawarcia małżeństwa (i małżonek jest w stanie to wykazać), ten składnik wejdzie w skład majątku osobistego^5.
Co podlega podziałowi?
Zasadą ogólną jest, że podziałowi po rozwodzie podlega wyłącznie majątek wspólny małżonków^2^8. Majątek osobisty pozostaje własnością tego małżonka, do którego należał przed rozwodem. Jest to logiczna konsekwencja zasad dotyczących majątku osobistego – skoro dany składnik majątkowy nigdy nie należał do obojga małżonków, nie ma podstaw do jego dzielenia.
Udziały małżonków w majątku wspólnym są zasadniczo równe, co oznacza, że każdy z nich ma prawo do połowy wartości tego majątku^3. W praktyce oznacza to, że majątek wspólny dzielony jest między małżonków na zasadzie połowy dla każdej ze stron, niezależnie od tego, kto faktycznie zarabiał pieniądze czy dokonywał zakupów^4. Jednak od tej zasady mogą istnieć wyjątki – sąd może ustalić nierówne udziały w majątku wspólnym na wniosek jednego z małżonków, jeśli istnieją ku temu ważne powody^3.
Warto podkreślić, że proces podziału majątku po rozwodzie nie ogranicza się tylko do samego ustalenia, co komu przypadnie. Jest to postępowanie kompleksowe, w ramach którego dokonuje się również rozliczeń wzajemnych roszczeń małżonków^5. Te rozliczenia mogą dotyczyć nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty oraz nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny.
Rozliczenia między majątkiem wspólnym a osobistym
Chociaż majątek osobisty nie podlega bezpośredniemu podziałowi po rozwodzie, w postępowaniu o podział majątku wspólnego dokonuje się również rozliczeń między majątkiem wspólnym a osobistym. Małżonkowie powinni zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na majątek osobisty, z wyłączeniem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód^2.
Przykładowo, jeśli w trakcie trwania małżeństwa ze środków wspólnych dokonano remontu domu stanowiącego własność tylko jednego z małżonków, dom ten nadal pozostaje majątkiem osobistym i nie podlega podziałowi. Jednakże nakłady finansowe poniesione na remont powinny zostać rozliczone^5.
Podobnie, możliwe jest żądanie zwrotu wydatków i nakładów poczynionych z majątku osobistego na majątek wspólny, z wyłączeniem wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności^2.
W praktyce rozliczenia te mogą być skomplikowane i wymagają często dokładnej dokumentacji oraz dowodów potwierdzających, z jakiego źródła pochodziły środki na dany wydatek. Kwestie sporne mogą dotyczyć nie tylko tego, czy dany składnik należy do majątku wspólnego czy osobistego, ale również wysokości nakładów podlegających rozliczeniu.
Szczególne przypadki i wyzwania w podziale majątku
Ustalenie, co należy do majątku wspólnego, a co do majątku osobistego, bywa w praktyce trudne i skomplikowane. Często pojawia się problem z wykazaniem, że dany składnik majątkowy został nabyty za środki pochodzące z majątku osobistego, zwłaszcza gdy od momentu nabycia upłynął dłuższy czas^4.
Szczególne trudności mogą pojawić się w przypadku darowizn. O ile ustalenie woli spadkodawcy jest zazwyczaj stosunkowo łatwe (wynika to wprost z treści testamentu), o tyle w przypadku darowizny, której przejawem jest jedynie przelew środków pieniężnych na rachunek bankowy, jest to znacznie trudniejsze^1. Dlatego niezwykle ważne jest, aby w przypadku zamiaru darowania obojgu małżonkom środków pieniężnych na określone cele, zawrzeć z nimi umowę darowizny, w której określi się, dla kogo i w jakim celu dokonywana jest darowizna.
Warto również pamiętać, że w interesie każdego małżonka będzie wykazanie, że jak najwięcej składników wchodzi w skład jego majątku osobistego, co pozwoli na uniknięcie ich podziału po rozwodzie^5. Jednakże takie twierdzenia muszą być poparte odpowiednimi dowodami.
Podsumowanie
Podział majątku po rozwodzie jest procesem złożonym, wymagającym dokładnego rozróżnienia między majątkiem wspólnym a majątkiem osobistym małżonków. Podczas gdy majątek wspólny podlega podziałowi, majątek osobisty pozostaje własnością tego małżonka, do którego należał. Jednakże w ramach postępowania o podział majątku dokonuje się również rozliczeń nakładów poczynionych z jednego majątku na drugi.
Zrozumienie różnic między tymi dwoma rodzajami majątku oraz zasad ich podziału i rozliczania jest kluczowe dla każdego, kto staje przed perspektywą rozwodu. W przypadku wątpliwości warto skonsultować się z prawnikiem specjalizującym się w prawie rodzinnym, który pomoże w ustaleniu właściwego składu majątku wspólnego oraz w przeprowadzeniu procesu jego podziału w sposób zgodny z obowiązującymi przepisami i z poszanowaniem praw obojga małżonków.
[^1]: https://sadkowskiiwspolnicy.pl/podzial-majatku-w-praktyce-majatek-osobisty-a-majatek-wspolny/
[^2]: https://wojciechrudzki.pl/spory-sadowe/podzial-majatku/
[^3]: https://adwokatmdp.pl/podzial-majatku-wspolnego-po-rozwodzie-co-warto-wiedziec/
[^4]: https://adwokat-wojciechowski.pl/majatek-wspolny-a-majatek-osobisty-porownanie/
[^5]: https://lm-kancelaria.pl/blog/co-nie-podlega-podzialowi-w-sprawie-o-podzial-majatku-wspolnego/
[^6]: https://lexlege.pl/krio/art-31/
[^7]: https://adwokat-jhs.pl/podzial-majatku/co-podlega-podzialowi-majatku/
[^8]: https://adwokaci-ks.pl/porady/majatek-osobisty-w-malzenstwie-co-sie-do-niego-zalicza-kto-dziedziczy/
