Kiedy dochodzi do zakończenia małżeństwa poprzez rozwód, jedną z najważniejszych kwestii do rozstrzygnięcia jest podział wspólnego majątku. Choć co do zasady obowiązuje reguła równych udziałów w majątku wspólnym, prawo przewiduje możliwość ustalenia nierównych udziałów przy spełnieniu określonych przesłanek. Udowodnienie nierównego podziału majątku wymaga spełnienia ściśle określonych warunków prawnych oraz zgromadzenia odpowiednich dowodów potwierdzających zasadność takiego rozwiązania.
Podstawy prawne nierównego podziału majątku
Możliwość domagania się nierównego podziału majątku po rozwodzie wynika bezpośrednio z przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z art. 43 § 1 KRO, oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym, jednak § 2 tego artykułu wprowadza wyjątek od tej zasady1. Przepis ten stanowi, że z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, aby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Warto podkreślić, że w postępowaniu o podział majątku wspólnego sąd rozstrzyga też o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków, co wynika z art. 567 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego3.
Przesłanki nierównego podziału majątku po rozwodzie
Nierówny podział majątku po rozwodzie jest możliwy tylko wtedy, gdy zostaną spełnione łącznie dwie przesłanki określone przez ustawodawcę. Pierwszą z nich jest istnienie „ważnych powodów”, a drugą – nierówny stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego. Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał, że obie te przesłanki muszą wystąpić równocześnie, co oznacza, że nawet różny stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego nie stanowi podstawy do ustalenia nierównych udziałów, jeśli nie przemawiają za tym „ważne powody”. Należy też zaznaczyć, że zgodnie z najnowszym orzecznictwem, przesłanki te powinny być badane sekwencyjnie – najpierw ocenia się istnienie ważnych powodów, a dopiero potem stopień przyczynienia się do powstania majątku.
Czym są „ważne powody” uzasadniające nierówne udziały w majątku?
Za „ważne powody” w kontekście nierównego podziału majątku uznaje się okoliczności, które czynią równy podział niesprawiedliwym z punktu widzenia zasad współżycia społecznego. Najczęściej za takie powody uznaje się rażące lub uporczywe naruszanie przez jednego z małżonków obowiązków wobec rodziny. Przykładami są: alkoholizm i inne uzależnienia prowadzące do marnotrawienia majątku, brak wkładu w rozwój wspólnego majątku mimo posiadanych możliwości, a także przemoc domowa. Co istotne, najnowsze orzecznictwo Sądu Najwyższego z 16 listopada 2023 r. (sygn. akt II CSKP 1401/22) wskazuje, że orzeczenie rozwodu z wyłącznej winy jednego z małżonków może stanowić ważny powód do ustalenia nierównych udziałów w majątku.
Jak udowodnić nierówny podział majątku – kluczowe dowody
W postępowaniu o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym ciężar dowodu spoczywa na osobie, która domaga się takiego rozstrzygnięcia, zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w art. 6 Kodeksu cywilnego. Oznacza to, że małżonek żądający nierównego podziału majątku musi udowodnić zarówno istnienie ważnych powodów, jak i różny stopień przyczynienia się do powstania majątku. Dowody nierównego podziału majątku powinny być przekonujące i wiarygodne, a ich gromadzenie warto rozpocząć jak najwcześniej, najlepiej jeszcze przed złożeniem wniosku o podział majątku.
Przykłady dowodów na nierówny podział majątku
Skuteczne udowodnienie zasadności nierównego podziału majątku wymaga przedstawienia konkretnych dowodów. Nierówny podział majątku dowody mogą obejmować: zeznania świadków (rodziny, przyjaciół, sąsiadów), wyciągi z kont bankowych dokumentujące przepływy finansowe, zdjęcia i nagrania potwierdzające określone zachowania, faktury i paragony, deklaracje podatkowe (PIT), umowy darowizny czy kredytu. W przypadkach uzależnień wartościowymi dowodami są zaświadczenia z interwencji policji, skierowania na leczenie odwykowe czy dokumentacja medyczna. Niektórzy decydują się również na korzystanie z usług agencji detektywistycznych w celu zgromadzenia materiału dowodowego.
Procedura sądowa przy ustalaniu nierównego podziału majątku
Podział majątku nierówne udziały może zostać ustalony w postępowaniu o podział majątku wspólnego, które toczy się po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami. W razie sporu co do ustalenia nierównych udziałów, sąd może wydać postanowienie wstępne rozstrzygające wyłącznie tę kwestię, zgodnie z art. 567 § 2 KPC4. Należy pamiętać, że żądanie ustalenia nierównych udziałów może dotyczyć wyłącznie całego majątku wspólnego, a nie jego poszczególnych składników. Postępowanie to wymaga starannego przygotowania, gdyż jego wynik będzie determinował wysokość spłat i dopłat związanych ze zniesieniem współwłasności poszczególnych składników majątku wspólnego.
Uwzględnianie wkładu pracy w gospodarstwie domowym
Przy ocenie stopnia przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego sąd uwzględnia również nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym, co wynika z art. 43 § 3 KRO5. Jest to niezwykle istotny aspekt, szczególnie w przypadkach, gdy jeden z małżonków poświęcał się głównie opiece nad dziećmi i prowadzeniu domu, rezygnując z pracy zawodowej lub ograniczając ją. Sądy coraz częściej doceniają wartość pracy domowej, zwłaszcza gdy była ona wykonywana przez wiele lat, umożliwiając drugiemu małżonkowi rozwój zawodowy i zwiększanie zarobków, które przyczyniały się do powiększenia majątku wspólnego.
Przykłady z orzecznictwa dotyczące nierównego podziału majątku
Sądy rozpatrujące wnioski o nierówny podział majątku po rozwodzie kierują się konkretnymi przykładami z orzecznictwa. W jednym z przypadków sąd ustalił udziały w proporcji 70:30 na korzyść żony, gdy mąż mimo próśb nie pracował, a zarobione przez żonę pieniądze przeznaczał na alkohol i ryzykowne inwestycje w kryptowaluty. W innej sprawie Sąd Najwyższy uznał za zasadne ustalenie nierównych udziałów, gdy jeden z małżonków dopuścił się przestępstw przeciwko mieniu z winy umyślnej, co skutkowało pobytem w areszcie tymczasowym, uniemożliwiało osiąganie dochodów i generowało znaczne koszty2. Warto zaznaczyć, że w świetle najnowszego orzecznictwa SN z 2023 roku, samo orzeczenie rozwodu z wyłącznej winy jednego z małżonków może stanowić ważny powód do ustalenia nierównych udziałów.
Praktyczne wskazówki jak udowodnić nierówny podział majątku
Aby skutecznie udowodnić zasadność nierównego podziału majątku, warto zastosować się do kilku praktycznych wskazówek. Przede wszystkim należy systematycznie gromadzić wszelkie dokumenty finansowe od początku małżeństwa, które mogą potwierdzać jednostronne przyczynianie się do tworzenia majątku wspólnego. Dobrze jest również zabezpieczyć dowody wskazujące na marnotrawienie majątku przez współmałżonka, takie jak wyciągi z kart kredytowych czy potwierdzenia transferów pieniężnych. W przypadku uzależnień warto zachować wszelką dokumentację medyczną oraz zaświadczenia z terapii. Istotne jest także zidentyfikowanie potencjalnych świadków, którzy mogą potwierdzić przedstawiane okoliczności przed sądem2.
Podsumowanie – kluczowe aspekty nierównego podziału majątku
Nierówny podział majątku stanowi wyjątek od zasady równych udziałów małżonków w majątku wspólnym i wymaga spełnienia ściśle określonych przesłanek. Aby skutecznie udowodnić zasadność takiego rozwiązania, niezbędne jest wykazanie istnienia ważnych powodów oraz różnego stopnia przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego. Kluczowe znaczenie ma odpowiednie przygotowanie materiału dowodowego, który musi być przekonujący dla sądu. Pamiętajmy, że ciężar dowodu spoczywa na małżonku żądającym ustalenia nierównych udziałów, dlatego tak istotne jest skrupulatne gromadzenie dokumentów i innych dowodów potwierdzających nasze twierdzenia. W sprawach dotyczących nierównego podziału majątku warto również skorzystać z pomocy doświadczonego adwokata specjalizującego się w prawie rodzinnym, który pomoże właściwie przygotować strategię procesową.
[1]: https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/kodeks-rodzinny-i-opiekunczy-16785962/art-43
[2]: https://lexspace.pl/publikacje/8076-wazne-powody-uzasadniajace-nierowny-podzial-majatku-wspolnego
[3]: https://standardyprawa.pl/akt/76/art/13527
[4]: https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/kodeks-postepowania-cywilnego-16786199/art-567
[5]: https://arslege.pl/udzialy-malzonkow-w-majatku-wspolnym/k2/a451/
[6]: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19640090059/U/D19640059Lj.pdf
[7]: https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/kodeks-cywilny-16785996/art-6
